Wszyscy chcemy świata, który nie jest każdego dnia zasypywany milionami ton odpadów. Dlatego też w ostatnich latach w wielu krajach wdrażane są metody, które mają na celu zwiększenie znaczenia recyklingu butelek, puszek i innych opakowań. Jednym z takich rozwiązań jest system kaucyjny. Jak pokazują analizy, może być to bardzo skuteczny sposób na walkę ze śmieciami i wszechobecnym plastikiem oraz na oszczędzanie ograniczonych zasobów. Niestety, często rodzi on również szereg pytań – konsumenci, producenci, dostawcy i właściciele sklepów najczęściej zastanawiają się, czy poniosą z tego względu dodatkowe koszty. Opisujemy zasady działania systemu kaucyjnego, wyjaśniając wiele wątpliwości.
Jak działa system kaucyjny – podstawowe informacje
Zasady działania systemu kaucyjnego wcale nie są skomplikowane. W dużym skrócie (szczegóły przedstawimy w kolejnych akapitach) – konsumenci dokonują dodatkowej opłaty kaucyjnej przy zakupie większości napojów w aluminiowych puszkach oraz plastikowych lub szklanych butelkach o określonej pojemności.
Po zużyciu produktu, jego opakowanie można wyrzucić do specjalnie przygotowanych automatów, umieszczanych w placówkach handlowych bądź oddać przy sklepowej ladzie. W zamian konsument otrzymuje kwotę, odpowiadającą początkowej wpłacie dokonanej przy zakupie. Może mieć ona postać gotówki lub vouchera do zrealizowania w sklepie.
System ten obejmuje jako interesariuszy nie tylko klientów, ale także producentów, sprzedawców detalicznych, dostawców i operatorów. Tak zorganizowana gospodarka odpadami pozwala w znacznym stopniu ograniczyć ilość śmieci w środowisku.
System kaucyjny – dlaczego warto go jak najszybciej wprowadzić?
Szacuje się, że co minutę na całym świecie kupowany jest milion plastikowych butelek. Przekłada się to na ponad 480 miliardów plastikowych butelek z napojami, sprzedawanych na całym świecie w ciągu jednego roku, przy czym szacuje się, że liczba ta będzie rosła. Ponad 1/3 wszystkich wyrzucanych plastikowych opakowań trafia do środowiska, zanieczyszczając lasy i morza. W rzeczywistości ilość tworzywa sztucznego, odpowiadającego zawartości jednej śmieciarki, co minutę jest wyrzucana do naszych oceanów. Liczby te są tak duże, że do 2050 r. w oceanach będzie więcej plastiku niż ryb.
Korzyści natury środowiskowej to bardzo istotna kwestia, ale powodem, dla którego skuteczny recykling opakowań po napojach jest tak ważny, są również regulacje Unii Europejskiej. Od 2019 roku obowiązuje m.in. dyrektywa w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. W jej zapisach znajdują się wymagania, według których 90% takich odpadów, jak butelka PET ma być poddawanych recyklingowi – do 2025 roku poziom ten ma już wynosić 65%.
Za złamanie wprowadzonych przepisów grożą nam sankcje finansowe, które Unia może nałożyć na państwo, samorządy lub przedsiębiorstwa, oferujące konsumentom produkty w opisywanych opakowaniach. Spełnienie tych regulacji będzie możliwe tylko w przypadku sprawnego wprowadzenia powszechnie dostępnego systemu kaucyjnego. Dzięki niemu gospodarka odpadami stanie się o wiele lepiej zorganizowana, a recykling będzie po prostu łatwiejszy.
System kaucyjny krok po kroku – jakie są jego zasady?
Jak wspominaliśmy na początku tego artykułu – sposób funkcjonowania systemu kaucyjnego nie jest skomplikowany. Jego główną zasadą jest dodanie niewielkiej dodatkowej kwoty (kaucji) do ceny napoju – znajdującego w butelkach PET oraz w puszkach aluminiowych – która jest zwracana konsumentowi po oddaniu pustego pojemnika po napoju do recyklingu. W krajach Unii Europejskiej kwota ta zaczyna się od 10 centów, czyli dziś w Polsce mogłaby ona wynosić np. 50 groszy.
Cały proces zaczyna się jednak u dystrybutora produktu w puszce czy też plastikowej lub szklanej butelce. Jest ona sprzedawana do sklepu, który płaci dystrybutorowi za sam produkt oraz dodatkowo opłaca kaucję w. wysokości 50 groszy od sztuki produktu. Co istotne, dystrybutor nie zatrzymuje kaucji u siebie – przekazuje ją administratorowi systemu. Funkcję tę powinna pełnić specjalnie powołana organizacja non profit, gromadząca interesariuszy z sektora handlu detalicznego oraz przemysłu.
puszce, do którego ceny doliczana jest kaucja – będzie ona widoczna na rachunku jako osobna pozycja. Po wypiciu napoju to do klienta należy decyzja, czy będzie kontynuował cykl kaucyjny. Jeśli wyrzuci opakowanie, straci pieniądze. Gdy jednak zdecyduje się na oddanie butelki do recyklingu, wystarczy że uda się do sklepu i wrzuci ją do specjalnego automatu (placówki wielkopowierzchniowe, powyżej 100 m²) lub przekaże sprzedawcy przy ladzie (mniejsze sklepy). Nie ma znaczenia, w którym miejscu konsument dokona zakupu produktu do recyklingu – w sprawnie funkcjonującym systemie kaucyjnym może oddać go w dowolnym sklepie w całym kraju.
Aby masowy zwrot butelek oraz puszek był bardziej wydajny i wygodny, wiele systemów kaucyjnych korzysta z automatów zwrotnych. Ich zadaniem jest analizowanie, a także sortowanie pustych opakowań, gdy są one zbierane do recyklingu i ponownego użycia. Takie urządzenia natychmiast zliczają liczbę zwróconych pojemników, sortują nieodpowiednie opakowania i wpłacają kaucję – znacznie szybciej, niż jest to możliwe przy ręcznej obsłudze.
Co dzieje się po tym, gdy konsument odda puste opakowania i otrzyma należne pieniądze? Administrator systemu organizuje odbiór butelek oraz puszek ze sklepu, liczy je, sortuje i poddaje recyklingowi. Następnie wracają one do sprzedaży. Kaucja, którą sklep zapłacił dystrybutorowi na samym początku opisywanego cyklu, zostaje mu zwrócona przez administratora systemu. W tym układzie nikt nie traci pieniędzy.
Wprowadzenie systemu kaucyjnego – z jakimi problemami się wiąże?
W niektórych krajach systemy kaucji i recyklingu jednorazowych pojemników na napoje istnieją od wielu lat, ale trudno skopiować je w takiej samej formie na polski rynek. Założenia opisywanego systemu wciąż są analizowane i opracowywane przez rząd. Najwięcej wątpliwości budzi wysokość samej kaucji. Dla prawidłowego, sprawiedliwego funkcjonowania całego systemu musi ona odpowiadać kosztom, które gospodarka odpadami generuje w przypadku recyklingu butelek PET i puszek. Jednocześnie kaucja powinna zachęcać konsumentów do oddawania pustych opakowań, by nie tracić pieniędzy, a nawet zyskiwać drobne gratyfikacje (np. podnosząc odpady z ulicy, plaży, łąki itp.). W tym zakresie konieczna będzie odpowiednia akcja edukacyjno-informacyjna.
Innym wyzwaniem może być również utworzenie i prowadzenie punktów, w których odbierane będą puste opakowania. Istnieje ryzyko, że mniejsze sklepy nie będą pełnić tej roli, co w dłuższej perspektywie ograniczy ich zyski, zmniejszając ruch klientów.
Warto jak najszybciej wyjaśnić opisane wątpliwości, znaleźć satysfakcjonujące dla wszystkich stron rozwiązania i wdrożyć dobrze zorganizowany system kaucyjny. Jako społeczeństwo możemy dzięki niemu tylko zyskać, przyczyniając się w znacznym stopniu do oczyszczenia środowiska z olbrzymiej ilości śmieci.
